‘We zijn de kunst van het luisteren verleerd’

11 mei 2023 – De Amerikaanse politiek filosoof Michael Sandel wordt ook wel een ‘morele rockster’ genoemd. Hij confronteert volle zalen met de moeilijke ethische dilemma’s van nu. Dinsdag 9 mei 2023 ontving Sandel een eredoctoraat van de Radboud Universiteit Nijmegen, voor zijn verdiensten voor het publieke debat.

Volgens Sandel zijn we de kunst van het debatteren verleerd. Om dichter tot elkaar te komen hoopt de politiek filosoof dat we weer het gesprek met elkaar aangaan: ‘We hebben een sterker publiek debat nodig met meer betrokkenheid van mensen.’

Sandel is een van de beroemdste politiek filosofen van deze tijd. Hij is een fervent verdediger van moraliteit en burgerlijke waarden in het politieke leven. Zijn academische werken over recht, democratie, bio-ethiek en de morele grenzen van markten zijn vertaald in meer dan 30 talen. Hij bereikte miljoenen kijkers en luisteraars via (online) openbare lezingen, een serie voor BBC Radio 4 en zijn televisieoptredens.

Met filosofie het debat aanjagen

In zijn boeken en lezingen zet hij filosofie in om het publieke debat aan te jagen rondom actuele vraagstukken, zoals: Moeten de rijken de kosten van klimaatverandering dragen? Zijn er grenzen aan de vrijheid van meningsuiting? Wat heeft de pandemie ons geleerd over de bijdrage van ongeschoold, slecht betaald werk aan het algemeen welzijn?

“We moeten meer aandacht hebben voor de rol van geluk in menselijke aangelegenheden, en een ethiek van bescheidenheid en het algemeen welzijn centraal stellen.”

Volgens Sandel hebben de toegenomen ongelijkheid en polarisering te maken met ons denken over succes en falen. Die ‘succesethiek’ laat mensen aan de top geloven dat zij hun plaats verdiend hebben, terwijl degenen onderaan de maatschappelijke ladder zelf verantwoordelijk worden gehouden voor hun eigen falen.

Weerstand tegen experts en elites

In de lezing die Michael Sandel na het ontvangen van zijn eredoctoraat gaf, ging hij in op de vragen: Wie is in het huidige klimaat van weerstand tegen autoriteiten en elites, het beste in staat om ons land te leiden? Moet onze overheid altijd bestaan uit de mensen die het best en het slimst zijn? Of willen we liever een bestuur dat de bevolking representeert, zowel wat betreft sociaal-economische status als opleidingsniveau?

Een bron van woede en frustratie

In zijn bestseller De tirannie van verdienste: over de toekomst van de democratie stelt de Harvard filosoof dat we in een tijd van winnaars en verliezers leven. Een tijd waarin de kansen veel groter zijn voor hen die sowieso al een voorsprong hebben. De consequentie is een mengeling van woede en frustratie die een bron werd voor populistisch protest.

Succes en falen

Om voorbij te kunnen gaan aan de polariserende politiek van onze tijd, moeten we onze mentaliteit ten aanzien van falen en succes grondig herzien, stelt Sandel, want juist dit denken heeft tot een groeiende ongelijkheid geleid.

Michael Sandel biedt een nieuwe manier van nadenken over succes. We moeten volgens hem meer aandacht hebben voor de rol van geluk in menselijke aangelegenheden, en we moeten een ethiek van bescheidenheid en het algemeen welzijn centraal stellen.

Bronnen: websites Radboud Universiteit Nijmegen en VPRO Buitenhof.

Foto’s: © Michael Sandel