‘We staan in een wereldwijde beweging’

door Wim Verschuren

Barmhartigheid. Er zat nogal wat stof op de kostbare steen die we ontdekten. De negatieve klank: barmhartigheid die neerbuigendheid was geworden. De verenging tot vooral vergeving. Een buitengewoon belangrijk punt, maar toch is barmhartigheid vooral de ander zegenen. Barmhartigheid niet als een doekje voor het bloeden; compassie als in actie komen als er grote nood is en niet zien dat het dicht bij huis begint. En ook het driftige activisme met overslaan van ‘zien’ en ‘bewogen’ worden.

Ook bij het tienjarig bestaan speelde de drieslag een grote rol. Thérèse Heyne – we missen haar nog steeds – vertolkte ‘zien’ in een verhaal. En ik sprak over ‘bewogen worden’, over het hart van compassie, over de bron waaruit we mogen putten, een bron diep in onszelf – het is ons ingeschapen – een bron waarop we zijn aangesloten en die ons voedt.

En nu weer bijna zes jaar later?

We worden allen geconfronteerd met twee niet te bevatten vreselijke realiteiten, met twee monsterachtige vormen van onbarmhartigheid: de eindeloze vluchtelingenstroom en extreem bruut geweld zoals in Parijs. Maar ook wereldwijd is de roep naar barmhartigheid aan de orde. Steeds duidelijker is aan het worden dat het om een levenshouding gaat, om een ommekeer van ons hart, om een innerlijke cultuur van barmhartigheid, die de wereld zo nodig heeft. Een wereldwijde beweging van barmhartigheid, die steeds meer groeiende is. Het is net of het zaadje dat op zoveel plaatsen lag te kiemen nu tot leven komt. De oproep van Karen Armstrong is in meer dan 100 landen opgenomen. Als enige weg naar vrede. En het is ook concreet gemaakt in projecten als ‘de barmhartige stad’ en ‘de barmhartige school’.

En opnieuw is er wereldwijd een grote stimulans aan gegeven door de paus. Zijn naam alleen al – Franciscus – zegt veel. In vrijwel al zijn speeches en preken gaat het over barmhartigheid. En nu heeft hij opgeroepen tot een jaar van barmhartigheid dat op 8 december begint. Hij heeft al zoveel los gemaakt en hoop gegeven. Hij spreekt en schrijft niet alleen over compassie, hij laat het ook zien. Ging hij niet amper gekozen naar Lampedusa, waste hij op Witte Donderdag niet de voeten van gevangenen, christenen en moslims?

In deze beweging staan wij. En we mogen zeggen dat we er op bescheiden wijze aan hebben bijgedragen dat barmhartige liefde, compassie, nu wordt gezien als het medicijn dat onze wereld zo nodig heeft. Als weg naar vrede. Deze ontwikkeling mag ons ook bevestigen in wat we samen begonnen zijn.

Wat gebeurt er in de tussenruimte tussen ‘bewogen worden’ en in ‘beweging komen’?

Compassie in actie

Een aantal jaren heb ik sterk de nadruk gelegd op ‘zien’ en ‘bewogen worden’, omdat maar langzaam duidelijk is geworden, dat het niet om zomaar doen gaat en ook dat barmhartigheid speelt op alle vlakken van het leven. Daar zijn we nu wel van overtuigd. En in beweging komen is wezenlijk. Anders is het een lege huls.

Daarom vandaag het thema: compassie in actie – doen wat bij jou past. En wat gebeurt er in de tussenruimte tussen ‘bewogen worden’ en in ‘beweging komen’. Heb je hier wel eens bij stil gestaan? Ik put maar uit mijn eigen ervaringen. Misschien dat je het herkent.

Het vervelende is, dat ik in het dagelijkse leven vaak situaties tegenkom waarin ik niet word gevraagd of het bij me past. Als ik dan echt zie en niet de andere kant uit kijk en me erdoor laat raken, dan vraagt dat, dan nodigt dat uit, dan roept het me op, of ik er zin in heb of niet, om in actie te komen. En zoals we weten komt het meestal niet goed uit. We worden gehinderd in waar we mee bezig zijn, waar we naar onderweg zijn of hebben genoeg aan eigen sores.

Laat me concreet worden. Er ligt een man gewond langs de weg. Wat doe ik? Een kind komt huilend op mijn weg …. iemand belt me en ik ervaar hoe eenzaam die is …. mijn collega ziet er slecht uit ….. mijn vriendin voelt zich tekort gedaan …. onze buurvrouw moet naar het ziekenhuis …. er wordt iemand gepest op school, op het werk, in onze buurt …. een jonge vrouw, aan de drugs houdt zich in onze buurt op en komt naar mij toe ….. iemand wordt van zijn fiets getrokken …. ik heb iemand pijn gedaan of ben zelf tekort gedaan ….

• Ja, het speelveld is eindeloos. Herken je het? Je kunt het ongetwijfeld aanvullen. We worden telkens weer met onze neus op de feiten gedrukt dat er pijn, verdriet, hulpeloosheid, kwetsbaarheid is. Dit is de dagelijkse werkelijkheid. Het goede nieuws is, dat er vaak in barmhartigheid op wordt gereageerd. Maar zo gemakkelijk is het niet, want wat kan er allemaal gebeuren in die tussenruimte tussen geraakt worden en in actie komen? Te veel om op te noemen.
• Soms is er die tussenruimte niet: je bent direct in actie gekomen, door ‘ja’ te zeggen. Ja, barmhartigheid is vaak spontaan. Uit eigen ervaring weet ik dat je dan soms later zegt: waar heb ik toch ‘ja’ tegen gezegd? Maar ik heb ook de ervaring dat ik er toch geen spijt van heb. Het voelt goed als je ’s avonds naar bed gaat.
• Maar vaak is er een moment van keuze. Denk aan de parabel van de barmhartige Samaritaan. Wat haalde de priester in zijn hoofd om voorbij te lopen, met een boog er omheen te lopen?
• Hoe vaak voel je, weet je van binnenuit wat van je gevraagd wordt? Je voelt dat je het moet doen, maar je ego maakt het je moeilijk: je hebt het te druk, hebt niks met die man of vrouw. Je sust je geweten, menselijk opzicht weerhoudt je. Eigen schuld dikke bult.
• Maar er is ook het niet durven – niet de moed hebben – je te klein vinden, bang zijn. Barmhartigheid vraagt altijd uit je zelf treden omwille van de ander. Om meer dan het gewone. Onderschat dat niet.
• Bijzonder is, dat mensen soms boven zichzelf uitstijgen. Ik bid bij de bede ‘en leidt ons niet in bekoring’: breng me niet in een situatie waarin ik mijn angst moet overwinnen.
• Maar ook: Ik ben te moe, mijn armen zijn te kort, ik breng het nu niet op. Wees dan barmhartig voor je zelf. Dat kan zeer doen en je moet oppassen voor schuldgevoel.
• Maar ook wat ik wijsheid noem: wachten en waken, aanwezig zijn, beseffen er niet aan te moeten beginnen en anderen vragen. Je niet door je gevoel mee laten slepen, de ander niet op je nek nemen.

O, er gebeurt zoveel. Nog meer dan ik nu opgesomd heb. Er gebeurt heel veel tussen bewogen worden en in actie komen. Iemand zei me eens: “Moet ik dan steeds kiezen?” Ja en nee. Als barmhartigheid een levenshouding is geworden, waarvan je weet dat het overal speelt, dan gaat het vaak spontaan. Toch is het goed om je van dit alles bewust te zijn. En je bewust te zijn zelf óók imperfect te zijn. Daar niet kleinmoedig van worden. Je wordt dan een wounded healer. Besef dat het steeds om kracht en tederheid gaat.

Denk aan de twee handen van de vader op de rug van de teruggekeerde jongste zoon. Zie het ontroerende filmfragment over weerhoudende liefde van de moeder van de blinde zanger Ray Charles (zie de link hiernaast).

‘Jullie zullen mijn haat nooit hebben.’

Doen wat bij je past

Ik zou het willen uitbreiden met: doen wat jouw aandacht en engagement nu vraagt. Daar zijn ‘zien’ en ‘bewogen worden’ aan vooraf gegaan. Doen wat bij je past. Ook hier is er een gebeuren tussen ‘bewogen worden’ en ‘in actie komen’. Hier is sterk aan de orde: een afwegen en komen tot een beslissing: doe ik het of niet. Het kan soms weken duren voor men er uit is. Doen wat bij je past, waar je goed in bent.

Enkele voorbeelden:

• Je kunt bent goed op financieel vlak. Je wordt gevraagd om penningmeester te worden van een stichting die zich inzet voor hangjongeren. Wat speelt mee: uit je comfortzone komen kost tijd, je legt er geen eer bij in ….;
• Je woont in een wijk waar een vluchtelingencentrum is of komt;
• Mijn jongere broer heeft het heel moeilijk. Ik voel, dat ik daar iets mee moet. Bijvoorbeeld hem om de veertien dagen bezoeken;
• Ik leef al een tijd in onmin met iemand; kan niet vergeven wat me is aangedaan: daar iets aan doen;
• Mantelzorgers gevraagd;
• Handige mensen gevraagd die kunnen klussen;
• Vrijwilligers in hospice gevraagd.

Wellicht hebt je zelf andere voorbeelden. Er komt iets op je weg – gevraagd of ongevraagd – je weet dat je het ook kunt en voelt ook in je een stem die zegt: “voor jou”. Het is een goede vraag: welk werk van barmhartigheid komt nu op mijn weg, thuis, op het werk, in onze straat of flat? Wat past bij mij, waar heb ik een talent voor? Je weet dat het geen eendagsvlieg kan zijn. Het vraagt tijd en trouw. Ik denk hier aan de grote rij vrijwilligers zonder wie het leven voor velen onleefbaar zou zijn. Van jonge mensen wordt gezegd, dat ze niets voor niets doen. Je doet daar veel jonge mensen mee tekort.

Nog twee werkelijkheden die ons allen raken en waar we niet omheen kunnen:

• De eindeloze rij vluchtelingen die Europa binnen komt. Hoe machteloos voelen we ons. Hoezeer kan het ons ook een gevoel van onbehagen geven. Ik denk dat we allemaal het volgende kunnen: niet meehuilen met degenen die zo te keer gaan, niet met het populisme meeheulen. Je mond durven open doen. Nee, de enorme problemen die dit met zich meebrengt niet wegpoetsen, maar steeds er de nadruk op leggen, dat het hier om medemensen gaat. De vraag ook, wat kan ik vanuit wat bij mij past, bijdragen
• De golf van terrorisme/extremisme die over de wereld gaat. Met een wreed fanatisme. Hoe hier in barmhartigheid naar kijken, wat betekent dat? Naar de slachtoffers en ook naar de daders?

Ontroerend is de brief van een Franse journalist waarvan de vrouw werd gedood in Parijs en die achterbleef met een kind van nog geen twee jaar:

‘Vrijdagavond stalen jullie het leven van een geweldig mens, de liefde van mijn leven, de moeder van mijn zoon. Maar jullie zullen mijn haat nooit hebben. Dus nee, ik ga jullie niet de voldoening geven om jullie te haten. Je wilt het, maar haat beantwoorden met woede zou een teken zijn van dezelfde onwetendheid die jullie gemaakt hebben tot wat jullie zijn. Jullie zijn dode zielen. Als deze god van jullie, waarvoor jullie blindelings doden, ons naar zijn beeld heeft geschapen, is elke kogel in het lichaam van mijn vrouw een wonde in zijn hart.’

Compassie in actie betekent voor mij ook onze spiritualiteit van barmhartigheid uitdragen. Mensen daardoor bewust maken en bevestigen. De Beweging wordt op dit moment veel gevraagd om te spreken. Wees niet te bang om barmhartigheid ter sprake te brengen thuis, op het werk, bij vrienden.

Doen wat bij je past staat in de uitnodiging: Velen van ons zullen zeggen, dat past niet bij mij. Zeg dat niet te gauw. Als het authentiek is, komt het over. Misschien is de tijd voorbij dat sommigen op het werk niet durven te zeggen dat ze participant zijn van de Beweging.

Je wordt er mild van. Een vrijer mens.

Slagveld of speelveld

Slagveld waar een mensenleven niet telt, de dood heerst. Speelveld waar mensen elkaar tot leven brengen. Bij al het slechte nieuws over wat mensen wordt aan gedaan, laat ons niet vergeten dat er zoveel moois en goeds gebeurt. En dat die beweging groeiende is. De keten over de hele wereld van schijnbare gewone mensen die de barmhartige liefde dag in dag uit handen en voeten geven, draagt de wereld. Van die keten mogen wij ieder persoonlijk en ook als Beweging een schakel zijn.

Besef dat je als je deze weg probeert te gaan, jij er mens van wordt.
Dat je er mild van wordt, een vrijer mens. Kijk naar iconen van barmhartigheid om je heen. Zoek ze niet alleen ver weg, maar kijk om je heen. De weg van barmhartigheid gaan maakt het leven niet gemakkelijker maar wel eenvoudiger. Van binnenuit weet je waar het om gaat. Je hebt bondgenoten nodig. Vandaar de Beweging. Wat we allemaal kunnen is je waardering laten blijken. Aan hen die naamloos en in stilte leven en werken vanuit barmhartigheid.
Jezus zegt: doe je barmhartigheid niet voor het oog van de mensen. Laat je linkerhand niet weten wat je rechter doet. Maar soms heb je ook een bevestiging nodig. Die kunnen we elkaar geven in een simpel gebaar of een goed woord.

Dalai Lama zegt:
If you want others te be happy
practise compassion
If you want to be happy
practise compassion

Jezus zegt:
Gelukkig de barmhartigen, want zij zullen barmhartigheid ervaren.

Mooi wordt het verlangen in ons om een barmhartig mens te zijn verwoord in een gedicht van Hein Stufkens:

Moge mijn mededogen zacht en vriendelijk zijn
als de zon in het voorjaar.
Moge het schaduw geven en beschutting
als een plataan in de zomer.
Moge het sterk en standvastig zijn in de herfst.
Moge het in de barre winter
branden als een barmhartig vuur.
Dat mijn hart te allen tijde
weet van het grote lijden.

We mogen putten uit een bron diep in ons verscholen. Een bron in ons, gevoed door de bron van barmhartig liefde, van levend water, die de wereld draagt.

Treffend komt dat verlangen en zoeken tot uiting in het lied dat we in de eerste jaren vaak zongen:

Zie mijn mensen, zie hun ogen
kwetsbaar in hun onvermogen
om elkander aan te kijken
en hun harten te bereiken:
wees met mededogen om hen bewogen.

Zie mijn mensen, zie hun handen
vol van het verlangen
om gemeenschap op te bouwen
maar hun harten niet vertrouwen:
wees met mededogen om hem bewogen.

Zie mijn mensen, hoor hun woorden
die hun goede wil verwoorden
om zich met elkaar te binden
maar het hart niet kunnen vinden:
wees met mededogen om hen bewogen.

Zie mijn mensen hoor hun vragen
naar geluk dat op zal dagen
als zij het onbevreesd het wagen
naar elkanders naam te vragen:
eindeloos bewogen door mededogen.

(Lied geschreven voor de Fraters van Tilburg)