‘Mededogen is een kleffe deugd’

28 maart 2022 – Barmhartigheid, compassie, mededogen: je kunt een boeiende discussie voeren over de accentverschillen tussen deze begrippen. We vonden in het archief een bijdrage aan die discussie van het dagblad Trouw. Van vijfentwintig jaar geleden, dat wel. ‘Mededogen is uit de tijd’, schreef de krant toen.

Het was in oktober 1997 een essay-achtige bijdrage van Trouw-redacteur Peter de Boer. De Boer scheef dat hij mededogen maar niks vond, omdat “aan het mededogen maar al te vaak een rand van meewarigheid blijft kleven, een neerbuigend medeleven.”

Klef
“Mededogen is een kleffe deugd,” vond De Boer. “Er bestaan twee soorten deugden, nog afgezien van de ondeugden – de frisse en de kleffe deugden. Tot de frisse deugden horen moed, eerlijkheid, properheid en ijver. Tot de kleffe deugden behoren nederigheid, gehoorzaamheid, saamhorigheid, vaderlandsliefde, en mededogen, alias medelijden, alias medeleven.”

Machtsverschil
Voor De Boer is er bij mededogen altijd sprake van sociale afstand, van machtsverschil.
“Solidariteit is in de mode, maar mededogen is uit de tijd. Het zijn de kille ondertonen van machtsverschil en afstandelijkheid, die men in deze tijd niet horen wil, maar die doorklinken in de sonore klank van mededogen. Ook medelijden impliceert een machtsverschil, maar zonder de bijklank van afstand en vreemdheid. In medeleven klinkt, net als in naastenliefde en solidariteit, geen machtsverschil mee en ook geen afstandelijkheid. Het zijn gevoelens die als deugden gelden in een egalitaire samenleving, in een samenleving waarin onmacht en overmacht, uitsluiting en afzondering slecht verdragen worden.”

‘Geen frisse deugd’
De Boer vermoedt bij mededogen ook nog een andere drijfveer: “De aanblik van andermans leed wekt ook een korte, heldere vreugd, een klaarlichte opluchting: daar is iemand die er nog beroerder aan toe is dan ik, nog armer, nog lelijker, nog zwakker en nog zieker, nog minder bemind en nog meer verguisd. (…) Ik zei het al, het mededogen is geen frisse deugd.”

‘De afstand blijft’
“Het mededogen geldt de vreemde, de verstotene, de overwonnen vijand, de mindere, de eeuwige verliezer, maar – ‘en toch’ – voor deze keer wordt hij toch toegelaten, wordt de wraak niet voltrokken, wordt hem zijn straf kwijtgescholden, krijgt hij zijn aalmoes, zijn hap eten en zijn halve jas. De scheidslijn blijft onverminderd bestaan, wordt door de daad van compassie nog eens een keer getrokken. Vandaar dat de mensen niet meer aan dat mededogen willen.”

Foto: De barmhartige Samaritaan (foto Unsplash)