Maurits Chabot beschrijft de mogelijkheid tot vergeving

Door Vera de Jonckheere (Den Haag Centraal (DHC))

Voor zijn tweede boek ‘Over de kloof’ deed schrijver Maurits Chabot (Den Haag, 1992) tweeënhalf jaar research naar acht onwaarschijnlijke vriendschappen. Het boek vindt zijn oorsprong in zijn werk op de opinieredactie van de Volkskrant. “Daar zie ik het debat verharden. Een andersdenkende wordt in toenemende mate als vijand gezien. Steeds meer mensen weigeren zich te verdiepen in een ander standpunt door in gesprek te gaan en vragen te stellen.”

De beschreven vriendschappen zijn zo opmerkelijk dat ze onnavolgbaar lijken. Chabot: “Er zijn legio voorbeelden van mensen in conflictsituaties die zich niet verzoenen, maar ik wilde het alternatief tonen: de mogelijkheid tot vergeven en invoelbaar maken wat daarvoor nodig is. Er kan zelfs vriendschap uit ontstaan. Of ik zou kunnen opbrengen waartoe Alice Mukarurinda, Tutsi in Rwanda, in staat is geweest, weet ik niet. Dat grenst aan het bovenmenselijke. Zij heeft Emmanuel Ndayisaba, Hutu, vergeven. Emmanuel, in 1994 de moordenaar van haar baby Fanny, de man die met diezelfde machete haar hand afhakte en haar gezicht verminkte. Ik heb ze tijdens mijn bezoek aan Ntarama met elkaar zien lachen, ze zijn échte vrienden geworden.” Hun verzoening en vriendschap zette in tijdens wederopbouwwerkzaamheden in 2005.

Van dit hoofdstuk in ‘Over de kloof’ maakte de EO een documentaire waarin te zien is hoe Chabot in 2021 in Rwanda met Alice en Emmanuel optrekt. De Hutu en de Tutsi komen met hun beider gezinnen samen, vertrouwd en harmonieus alsof ze vanaf hun jeugd vrienden zijn die nu hun Haagse vriend Maurits op de thee krijgen. “Ik was erbij,” reageert hij op de vraagtekens op het gezicht tegenover hem. “De documentaire toont Alice met het jongste kind van Emmanuel – van ongeveer dezelfde leeftijd als haar vermoorde dochtertje Fanny – in haar armen.” Het gaat op deze regenachtige dag in Den Haag ieder voorstellingsvermogen te boven, maar boek en beeld overtuigen.

Bathroom

Even overtuigend is het zeer gedetailleerde onderzoekswerk voor de zeven andere onwaarschijnlijke vriendschappen. Chabot: “De afgelopen tweeënhalf jaar heb ik alle betrokkenen – daders en slachtoffers – intensief gevolgd. Ik heb urenlang met ze gesproken over hun vriendschappen die bizar genoeg voortkwamen uit het moeilijkste wat ze in hun leven hebben meegemaakt. Ze hebben mijn eindeloze reeksen vragen beantwoord.” Uit de intensieve contacten zijn relaties ontstaan; de verhalen zijn niet af, maar ontwikkelen door.

Hij blijft betrokken. “Eergisteren ontving ik een nieuwe brief van Mark Farnham vanuit zijn gevangeniscel in Wyoming. Al meer dan veertig jaar leeft hij op minder dan twee bij tweeënhalve meter. ‘That’s what a cell is – a small bathroom ,’ beschreef hij. Dat is zijn leefruimte, een plek zonder enige toegang tot moderne communicatie. Hij zit vast sinds hij, als student die tot over zijn oren in de schulden was beland, agent Stephen Watt in 1982 neerschoot en voor dood achterliet.” Na vier jaar mentale en fysieke pijn en verbittering zocht Stephen in 1986 per brief contact met de gedetineerde dader.

Chabot omschrijft het patroon: “De slachtoffers reiken hun daders – mannen, allen – de hand omdat ze de vergiftigende wrok en haat niet langer willen ervaren. Vergiffenis aan hun daders werkt zuiverend – de wrok vloeit als het ware uit hun lichaam. Zo ontstaat zelfs ruimte voor vriendschap.”

Narrative journalism

‘Over de kloof’ ademt een grote betrokkenheid bij de mensen en de vaak verschrikkelijke gebeurtenissen. “Ik wilde álles weten over wat nodig is voor verzoening, tot in het kleinste detail. Geur, kleur, geluid, temperatuur, gevoel en gedachten.”

In de traditie van het ‘narrative journalism’, met door hem bewonderde schrijvers als Calvin Trillin, Truman Capote, Norman Mailer, Hunter S. Thompson, Tom Wolfe en Joan Didion, trekt Chabot de lezer mee de verhalen in. Vanuit zowel het perspectief van de dader als het slachtoffer, zonder oordelen, weet hij van geschiedenis iets te maken wat nú gebeurt. Alsof we er in acht verschillende tijdvakken, plekken, culturen en conflictsituaties naast staan en toekijken.

Op 29 april 1994 met Alice door het moeras op de vlucht voor moordlustige Hutu-achtervolgers. In 2014 naast een Tsjechische kunstenaar in een kunstgalerie in Oslo, waar een jaar later haar dierbaarste schilderij gestolen zal worden. “Juist in geopolitieke conflicten (Israël/Palestina), etnische spanningen (Hutu’s en Tutsi’s in Rwanda), oorlogssituaties (Srebrenica) en individuele tegenstellingen (auto-ongeluk, roofoverval, poging tot moord) heb ik de complexiteit van menselijke relaties voor het voetlicht willen brengen.”

Elvir Ahmetovic

Geïnteresseerd blijven in elkaar, is de impliciete handreiking van daders en slachtoffers in ‘Over de kloof’. En van auteur Chabot: “Dat mensen zich door retoriek van elkaar afkeren, is gevaarlijk en leidt tot ontmenselijking. De een schildert de ander af als het kwaad, als te bestrijden ongedierte. In de afgelopen jaren heb ik ervaren dat mensen die zichzelf niet reduceren tot een mening iets anders doen ontstaan. Ik geloof nu in de veerkracht van mensen. Bijna niets blijkt onherroepelijk of onherstelbaar. Zoals Elvir Ahmetovic – in 1995 een 14-jarige Bosnische vluchteling in Srebrenica, in 2022 glazenwasser in Rotterdam  – het verwoordt: ‘Zodra mensen een-op-een in gesprek zouden gaan, zou de wereld veranderen’.“

(Foto boven:  Maurits Chabot overhandigt het eerste exemplaar van Over de kloof aan Emmanuel en Alice in Rwanda. © Worldvision)