15 jaar compassie wereldwijd

20 december 2024 – In 2008 gaf de Britse Karen Armstrong een lezing in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. “Daar is het begonnen,” vertelt Monica Neomagus, een van de oprichters van de latere Stichting Handvest voor Compassie NL. “Ik was theologiestudent en ging natúúrlijk naar die lezing. Karen had een internationale prijs gewonnen voor haar visie op compassie. Met het bijhorende geldbedrag kon ze haar wens realiseren om wereldwijd een beweging tot stand te brengen die zich sterk zou maken voor meer compassie tussen mensen. Ze raakte toen heel veel mensen met haar boodschap, ook mij.”

Door: Hetty Remmers, communicatie adviseur Zusters van Liefde SCMM

Een jaar later was het internationale Charter for Compassion (Handvest voor Compassie) een feit, opgesteld door denkers uit verschillende levensbeschouwingen het christendom, jodendom en de islam. Rabbijn Awraham Soetendorp nam deel namens Nederland. Karen had ze allemaal bijeen weten te brengen en samen met hen een internationale tekst opgesteld.

Handvest voor Compassie
Het is nu 15 jaar geleden dat dit handvest gelanceerd werd. Wereldwijd hebben miljoenen mensen er hun handtekening onder gezet en hebben honderden organisaties zich aangesloten bij de beweging. Zij zien compassie als ‘onmisbaar voor het realiseren van een eerlijke economie en een harmonieuze wereldgemeenschap die in vrede leeft met elkaar’. Of in de, vrij vertaalde, woorden van Armstrong zelf: “Compassie is geen keuze. Het is de sleutel tot onze overleving.”

Inspiratie
“In Nederland werd het handvest massaal omarmd en getekend”, vertelt Monica verder. “Ik werkte destijds in de Mozes en Aäronkerk in Amsterdam en stelde voor om het handvest ook in Nederland bekend te maken. We organiseerden samen met rabbijn Soetendorp een manifestatie met zo’n 400 belangstellenden op de Dag van Respect, in november 2009. Het werd een groot succes.”

“En op die manifestatie kwam ík af,” zegt Gerthe Lamers, toen student religiestudies en nu bestuurslid van de Beweging van Barmhartigheid. waaraan ook de Zusters van Liefde een grote bijdrage hebben geleverd. “Vanaf het moment dat Soetendorp het handvest voor het eerst op Nederlandse bodem uitsprak, was ik verkocht. Het was een transformerende ervaring, ik krijg nog kippenvel als ik eraan denk. Ik kreeg ter plekke het gevoel dat er die dag nieuw zaad in de aarde geplant werd. Niet alleen in Nederland, maar op dat moment in 30 wereldsteden tegelijk. Ja, ik had het gevoel dat er een nieuwe beweging, een inspiratie over ons kwam. Een houvast waar mensen uit alle religies op konden terugvallen.”

Monica beaamt dit. “Je hoefde niemand te overtuigen, iedereen om me heen had hetzelfde gevoel over het handvest. Ook toen was de boodschap van compassie hard nodig en het paste echt bij de Mozes en Aäronkerk, die al jaren bezig was met het verbinden van kerk en stad, verbinden met andere religies en groepen. Niet voor niets ook wel de Kerk van Barmhartigheid genoemd.”

De Gulden Regel
Het handvest is gebaseerd op de Gulden Regel: ‘Behandel anderen zoals je door hen behandeld wilt worden’. Ook wel bekend als: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’. Het handvest is bedoeld om wereldwijd mensen en groepen te stimuleren tot vreedzaam en humaan samenleven. De mensheid verschilt onderling op talloze vlakken, maar het principe van compassie of mededogen ligt ten grondslag aan alle religieuze, ethische en spirituele tradities.

Waar je ook geboren bent of wat je ook gelooft; de gulden regel verbindt ons allemaal. Compassie doet een beroep op ons om anderen, ook je vijanden, te behandelen zoals je zelf behandeld willen worden. Compassie maakt dat mensen zich onvermoeibaar inzetten voor het verzachten van het leed van de medemens.

“…om terug te treden uit het middelpunt van onze wereld en een ander voor het voetlicht te plaatsen, en om recht te doen aan de onschendbare heiligheid van ieder mens en eenieder, zonder enige uitzondering, te behandelen met volstrekte waardigheid, billijkheid en respect. Daarbij hoort ook de opdracht om er zowel in het openbare als in het privéleven voor te waken geen enkele vorm van leed te veroorzaken.” Citaat uit het handvest van Compassie

Compassie is actie
Terug naar Nederland. Daar hebben Monica en Gerthe destijds de Nederlandse tak opgericht, om daarmee de oproep tot compassie ook in ons land te verspreiden. “Ik vind het moeilijk om te zeggen wat we in al die jaren bereikt hebben”, aldus Gerthe. “Het heeft onmiskenbaar bij veel mensen een bewustzijn teweeggebracht en de inspiratie om met compassie aan de slag te gaan. Want compassie is actie, je moet het doen.”

Monica vult aan: “Je kunt je van veel bewegingen afvragen wat ze nu eigenlijk doen, maar er zijn er ook die enorme keerpunten in de geschiedenis teweeggebracht hebben. Denk aan de afschaffing van de slavernij of de burgerrechtenbeweging. Uit die bewegingen zijn grootste zaken voortgekomen. Dat kan met compassie ook. Het is als een rode draad. Je kunt er bij alles wat er gebeurt en hoe verdeeld we ook raken op terug grijpen. Dat gebeurt nu nog veelal in kleine kring, maar het ís er. En bijna iedereen begrijpt het.”

Compassievolle steden
Gerthe vervolgt: “Er zijn veel steden over de hele wereld die zich ‘compassievolle stad’ noemen en daarnaar handelen. In Nederland doen Rotterdam, Zoetermeer, Groningen, Leiden en Nijmegen mee. Leiden was overigens de eerste stad ter wereld die het handvest ondertekende, alhoewel Seattle in de Verenigde Staten daar anders over denkt. Maar daar gaan beide steden compassievol mee om”,  lacht ze. “En we reiken sinds 2010 jaarlijks de Compassieprijs uit. Daarmee zetten we compassie landelijk op de kaart en hopen we anderen te stimuleren om vanuit compassie te leven en te werken. Door concrete projecten en voorbeelden, laten we zien dat compassie geen zweverig begrip is. Het is heel concreet en niet verdwenen ondanks alles wat toen en nu gaande is.”

Elkaar zien
“Als ik zie hoe de wereld en ons land er nu uitzien,” mijmert Monica, “de verharding in de harten van mensen, hoe mensen met elkaar omgaan, maatschappelijk en politiek, dan denk ik dat compassie op iedere school geleerd zou mogen worden. Schrijver David van Reybrouck heeft niet voor niets samen met een bevriende psycholoog het boekje geschreven ‘Vrede kun je leren’.

Hij haalt daarin het handvest uitgebreid aan en stelt dat het raar is dat wij mensen zoveel investeren in onze fysieke ontwikkeling (bewegen, gezond eten etc.) en dat de psychische ontwikkeling zo weinig aandacht krijgt. Ook op scholen. En hij voert empathie en compassie op en wat die doen met je brein. Ze zijn wezenlijk om vrede in de wereld te krijgen.

Hoe houd ik mijn hart zacht?
Compassie als begrip is tegenwoordig meer ingeburgerd dan toen wij begonnen. Ook toen was het hard nodig, maar nu lijkt het nog scherper te worden waar het eigenlijk om gaat. Filmmaker en columnist Natascha van Weezel heeft het boekje geschreven: Hoe houd ik mijn hart zacht? Dat gaat ook over compassie. Wat gebeurt er als je de ene kant opgaat en wat als je de andere kant opgaat?   Met alles wat er in de maatschappij gebeurt, kies je snel partij. Dat mag ook.” aldus Monica. “Je mag best kiezen voor een richting, maar we moeten ervoor blijven waken de ander niet te dehumaniseren. Ga ook maar eens in de schoenen van die ander staan, neem de moeite om die beweging te maken.”

Gerthe vertelt dat ook de Dalai Lama het Handvest voor Compassie ondertekend heeft. En dat zijn beweging wetenschappelijk onderzoek op de universiteit van Stanford mogelijk maakt; onderzoek naar wat compassie doet met het brein. In Nederland heeft  prof.dr. Ernst Bolmeijer geschreven over compassie als sleutel tot geluk. Monica: “Ik zag ooit een indrukwekkende film waarin een vrouw in een beruchte gevangenis erin slaagde compassie tussen gedetineerden te realiseren. Ze waren tot tranen toe bewogen. Juist in een omgeving waar nauwelijks compassie is.”

Van iedereen
“Compassie gaat om elkaar zien,” verduidelijkt Gerthe. “Dat gebeurt nog volop. Ik denk aan het Leger des Heils, aan de Voedselbank, aan Vluchtelingenwerk, aan al het vrijwilligerswerk dat gedaan wordt, aan de verpleegkundigen die in coronatijd doorwerkten met gevaar voor eigen leven, aan alle mensen die hulp bieden in oorlogsgebieden.

Wat ik interessant aan het handvest vind, is dat het interreligieus of interspiritueel is. Je krijgt mensen uit allerlei richtingen die zich aansluiten, mensen die niet religieus zijn, mensen die niets van de kerk moeten hebben. Dat maakt het handvest zo sterk, dat het naar alle kanten verbindend kan zijn. Iedereen kan er iets mee, in het eigen leven, in werk of waar dan ook. Mensen kunnen het niet kaderen, kunnen niet zeggen ‘het is van ons’. Compassie is niet iets statisch, het is iets waar je mee moet werken, worstelen zelfs. Het is altijd een gesprek met jezelf, een toetssteen.”

Na enige zelfstandige jaren is de Nederlandse stichting van het Handvest voor Compassie opgegaan in de Beweging van Barmhartigheid. “We dragen allebei dezelfde waarden uit,” licht Gerthe toe. Om te besluiten met een wens. “Hoe mooi zou het zijn als congregaties en ordes, ook het Handvest voor Compassie zouden ondertekenen. Daarmee ga je krachten bundelen en de boodschap van compassie en barmhartigheid versterken. Hoe meer mensen deze boodschap in hun harten dragen, hoe krachtiger het wordt. Dat zou fantastisch zijn.”