De weg van de mens: van angst naar liefde

19 februari 2025 –Begin 2025 verscheen het boek ‘Alzheimer als spiegel’, met als ondertitel: ‘De taal van het hart ’. Martin Veul schreef het boek om het verlies van zijn vrouw Elisabeth aan alzheimer een plek te geven. Ceciel Funnekotter las het boek en gaat met hem in gesprek.

Martin (72) leerde zijn vrouw Elisabeth eind jaren ‘70 kennen op een jongerenzeilkamp waar hij instructeur was. Zij had zich daarbij aangesloten omdat ze net begonnen was met lesgeven op een middelbare school. Met zo’n zeilkamp kon ze wat meer ervaring opdoen in het omgaan met scholieren. “De vonk sloeg over,” vertelt Martin. “Ergens was besloten dat wij perfect met elkaar onze jeugdtrauma’s konden aankijken in het leven dat we gingen leiden.”

Binnen en buiten
Ze trouwden en kregen twee zonen. Martin ging werken als geoloog/ geo-chemicus en zorgde voor ‘de buitenboel’: inkomen en alle klussen in en om huis. Elisabeth zorgde met name voor de ‘binnenboel’: de opvoeding van hun kinderen, het bestieren van het huishouden en het onderhouden van alle contacten. Het leven krijgt zijn loop en na onder andere omzwervingen naar Afrika en reizen in India strijken ze begin jaren 90 neer in Zutphen.

Niet pluis gevoel
In 2015, zo noteert Martin in het dagboek dat hij af en aan in periodes van zijn leven bijhoudt, hoort hij van vriendinnen van zijn Elisabeth dat ze in gesprekken vaker stilvalt. Een poos later formuleert hij, in een gesprek met een vertrouwde vriend, zijn ‘niet pluis gevoel’ en zijn zorgen over wellicht beginnende dementie bij zijn vrouw.

Diagnose
Er gaat nog een tijd overheen, voordat Martin en zijn vrouw naar een geriater gaan. Daar bleek dat ze inderdaad leed aan de kwaal (of aandoening) dementie. “Van die gebeurtenis leerde ik gelijk al,” vertelt Martin. “Voor Elisabeth hoefde de onderzoeken niet zo nodig, zij ervoer geen probleem. Maar toen ik haar vroeg: ‘ík wil graag dat je je laat onderzoeken, zou je dat voor mij willen doen?’, was ze gelijk akkoord.”

IJdele hoop
Net na de diagnose gaat Martin, weer op zíjn verzoek, met zijn vrouw naar helderzienden en regressietherapeuten. “Ik had de ijdele hoop dat als ik nu meer zou weten van de trauma’s in haar jeugd, ze dat hele dementieproces niet door zou gaan en het wellicht zou stoppen.” Dat laatste bleek natuurlijk niet zo te zijn, maar voor hem was het meegaan naar die sessies uiteindelijk dé manier om de trauma’s die hen beiden wel bekend waren op een gevoelsniveau te kunnen meebeleven.

Van hoofd naar hart
Want ondanks het feit dat hij jarenlang diverse bewustzijnstrainingen had gevolgd, was het omgaan met de dementie uiteindelijk voor hem de sleutel om de weg van hoofd naar hart te gaan, samen met zijn Elisabeth.

De mens met dementie – zo is Martins ervaring – reageert namelijk vaak direct op de emotie en de al dan niet waarachtigheid van degene die tegenover hem staat. Als hij boos was of scherp in zijn toon reageerde Elisabeth daar direct op. Door verdrietig te zijn, zich terug te trekken of hem na een poosje te vragen: “Wie was toch de boze mijnheer in de auto vanmorgen?” (Hijzelf dus).

Elisabeth leeft met haar hart, haar gevoel. Zij leeft in het nu moment. Heden en verleden lopen voor ons door elkaar heen.

Gaandeweg vervloog bij zijn vrouw al het aangeleerde gesocialiseerde gedrag. In zijn boek geeft Martin daar komische en soms ook pijnlijke voorbeelden van. Hij zegt: “Ik kom erachter dat ik mezelf de vraag stel: ‘Wie van ons twee heeft eigenlijk dementie?’” Niet dat hij vergeetachtig is, maar dementie in de betekenis van beperkt zijn. “Eigenlijk ben ík degene die beperkt is, levend in mijn cognitieve cocon, vastzittend in mijn aannames en gedragingen. Ik ben degene geweest die dat angstige boze jongetje dat ik diep van binnen ben heb moeten aankijken. Elisabeth leeft met haar hart, haar gevoel. Zij leeft in het nu moment. Heden en verleden lopen voor ons door elkaar heen.”

Als ze zegt: “Ik zag mijn moeder vandaag (die overleden is toen Elisabeth 11 jaar was), wie ben ik om te zeggen, lieverd die is al lang dood. Wie zegt eigenlijk dat haar moeder niet echt bij haar is. Misschien kan ze al veel meer zien van de andere dimensies dan wij.”

Door alle wanhoop, verdriet en rouw heen heb ik ervaren dat de liefde blijft. Het hart is immers niet dement.

Hij wijst op de twee foto’s van geschilderde iconen aan zijn muur. Toen Elisabeth uiteindelijk naar het verpleeghuis moest omdat het voor hem niet meer vol te houden was, hebben zijn zonen en hijzelf een van de foto iconen meegegeven. “Ze staat voor Eva, de oervrouw, de verzorgster. De rol die Elisabeth haar hele leven speelde. En die Martin in haar ziekteproces langzaam moest overnemen. De schilderijen van de schilderes spraken Elisabeth aan, al jaren terug had ze er spontaan een kaartje van gekocht. Ze wilden dat Elisabeth iets van deze schilderes meekreeg naar haar nieuwe woonplek.

Eva en Lilith
Daarnaast heeft Martin nog een afbeelding gekocht: Lilith, de eigenzinnige vrouw, die haar eigen pad gaat. Ze is afgebeeld met de linkerhand op het bekken, rechterhand op de buik (geaard). Staat Eva voor het vrouwelijke, verzorgende principe, Lilith beeldt het mannelijke principe uit die richting geeft en het pad effent. Ook wel yin en yang genoemd. “Die twee principes zijn door dit proces bij mij veel meer in evenwicht gekomen,” vertelt Martin.

“Het goud uit de diepe kloof die dementie is, heb ik zo weten op te diepen. Door alle wanhoop, verdriet en rouw heen heb ik ervaren dat de liefde blijft. Het hart is immers niet dement. Ik ben er een ánder mens door geworden. Een completer mens.”