Geen economische groei, maar groei in menselijkheid

Door Charles van Leeuwen

Er is leven na de groei. Hoe we onze toekomst realistisch veiligstellen (2022), van econoom en publicist Paul Schenderling, biedt een goede eerste oriëntatie op alles wat te maken heeft met groene ontwikkeling en de transitie naar een duurzame samenleving. Allereerst omdat het een heel toegankelijk en aanstekelijk geschreven boekje is, waar je veel van kunt leren. Daarnaast omdat de auteur verwijst naar veel recente literatuur.

Groene ontwikkeling

Na de groei is geschreven in samenspraak met een team van deskundigen en daardoor krijg je als lezer de indruk dat je meteen middenin het debat staat. Dat is misschien een illusie, maar wel een prettige illusie die maakt dat je blijft lezen. Meerdere recensenten wezen erop dat ze dit boek in één adem uitlazen en dat gold ook voor mij. Maar wat zeker zo belangrijk is: het maakt dat je het gesprek aangaat, met je naasten en eigenlijk eerst nog met je zelf. Eíndelijk aangaat, zou je misschien moeten zeggen.

Er zijn dingen die je als nieuwsconsument wel ongeveer weet, maar toch niet precies. Je volgt de landelijke (en provinciale) debatten, je leest over Europese doelstellingen en de gigantische investeringen die ermee gemoeid zijn. Je leest over de moeizame compromissen en politieke stagnatie. Dit boekje opende mijn ogen voor een richtingenstrijd die er kennelijk is onder de economen van de duurzame transitie.

Durven loslaten

Hoe goed bedoeld ook, veel investeringen in vergroening en verduurzaming zijn volgens Schenderling gewoon een verlengstuk van een kapitalistisch opgezette economie en zullen nooit bijdragen aan het tot stand komen van een echt duurzame wereld. Ze zijn gewoon de voorzetting van de oude markteconomie, maar rond nieuwe belangen, met inzet van andere materialen en leidend tot nieuwe verspilling en uitputting van grondstoffen. Alleen als we het idee van economische groei zelf durven loslaten, als we de samenleving fundamenteel anders inrichten, doen we wat we moeten doen: de aarde een kans bieden en mensen een toekomst. Aldus dit boek.

‘Postgroeisamenleving’

Het boek verkent allerlei aspecten van wat Schenderling de ‘postgroeisamenleving’ noemt. Als econoom gaat hij vooral in op de economische ‘paradigmaverschuiving’, die voor hem mogelijk is met een aantal zeer concreet geformuleerde ‘verbetervoorstellen’. En die beginnen met een andere manier van kijken naar verdienen, verdelen van middelen en belasting betalen. Als je dat op je laat inwerken, besef je dat dit een idealistisch geschreven boek is. De tekst op de achterkant kan nog zo stellig zeggen: ‘dit nieuwe verhaal voor Nederland is ambitieus, wetenschappelijk gefundeerd, waarden gedreven, sociaal en realistisch’, toch wordt duidelijk dat er ook een gepassioneerd geloof achter dit verhaal zit.

Geloof om het waar te maken, geloof ook in de mensen die dit kunnen waarmaken als ze de werkelijkheid onder ogen zien. En die onder meer zichtbaar wordt in de strijd tegen de uitputting die er overal is, uitputting van grondstoffen, van levensruimte, van bossen en zeeën, van tijd en van mensen zelf. Er is alleen leven als we het leven respecteren en de ruimte bieden. De titel van het boekje heeft iets van een credo: Er is leven!

Waardenomslag

Wat duidelijk is, is dat voor die omslag in het maatschappelijke en economische denken een waardenomslag nodig is. Alleen als mensen anders gaan leven, aan andere dingen prioriteit gaan toekennen, andere bronnen centraal plaatsen in hun manier van wonen en werken, kan een dergelijke beweging naar een betere en echt duurzame wereld tot stand komen. Dat brengt ons onder andere bij een begrip als compassie, dat kort ter sprake komt. Maar ook bij de constatering dat dit boek juist over die ideële kant van de zaak erg beknopt blijft. Er is leven gaat in op de betekenis van menselijkheid en empathie (p. 234) en constateert nuchter:

‘Het behoeft weinig betoog meer dat groene groei bij mensen een cognitieve dissonantie van jewelste teweegbrengt: we willen in harmonie met de aarde, met mensen ver weg en met toekomstige generaties leven, maar ons handelen is daarmee niet in overeenstemming.’

Het lezen van  dit boek is een stukje van de puzzel, zoals het schrijven voor Schenderling waarschijnlijk ook een stukje was van een puzzel die nog lang niet gelegd is. Ik hoop dat het in een van zijn volgende boeken ook nog wat meer gaat over die andere manier van leven, van denken en van geloven, over de waardenomslag die nodig is om de wereld een kans te geven, beter en menselijker te maken.

Zoals Schenderling zelf zegt: ‘Postgroei betekent dat we ons gedrag aanpassen aan wat nodig is, zodat we aan het einde van ons leven hopelijk onszelf, onze medemens en onze eventuele (klein)kinderen recht in de ogen kunnen kijken. Het is wonderlijk maar waar: postgroei is een kans om te groeien in menselijkheid.’