Foto-expositie ‘Oekraïne het pad naar vrijheid’

door Carola Mokveld en Mariet van den Boer-Maas

In de foto-expositie ‘Oekraïne het pad naar vrijheid’ wordt de strijd tegen de Russische overheersing in beeld gebracht aan de hand van werk van elf Oekraïense fotografen en een filmmaker. Een strijd die niet pas bij de Russische inval in 2022 begon, maar in feite al decennia voortduurt.

Spiegel van de samenleving

Het verhaal begint in de jaren zeventig, toen de Oekraïense beeldende kunst openlijk uiting begon te geven aan haar eigen taal. Vanaf het moment waarop de beeldtaal in het land zich begint te bevrijde van het opgelegde juk van de Sovjet-Unie, maken Oekraïense fotografen duidelijk hoe kunst tegelijk autonoom én een spiegel is van de turbulente samenleving waarin zij tot stand komt. Het sociaal-politiek en het artistieke leven zijn in dit land nauw met elkaar verbonden. Van de Sovjet-Unie en de val ervan, tot de Oranje revolutie, de Maidan protesten en de huidige oorlog: het politiek klimaat in Oekraïne is altijd beladen geweest en dat zien we terug in het werk van de fotografen.

Geraakt door de vele verhalen

Mariet van den Boer-Maas verwoordt de reactie van de groep: “We werden geraakt door de aanwezige Oekraïense vrouwen die ons tijdens en na de expositie vertelden over hun vlucht en hun geschiedenis die moeilijk te bevatten is, over hun moeders die nu hetzelfde meemaken als hun grootmoeders en overgrootmoeders. Over de tekorten aan eten die ze altijd ervaarden waardoor het weggooien van eten bij hen absoluut niet mag….

Inzicht in de geschiedenis

Het was indrukwekkend te beseffen dat het niet alleen de oorlog nu is die hun leven bepaalt, maar ook de strijd en spanning ten tijde van de Sovjet-Unie, toen ze kind waren, de revoluties, een leven lang spanning en stress. We voelden ons verbonden met hen en hun verhalen waardoor we meer inzicht en begrip kregen voor hun geschiedenis.”

“Ik heb de hele dag tegen haat gevochten. Het is moeilijk om menselijkheid te behouden tegenover hen die dit hebben gedaan. We zeggen vaak dat we niet zullen vergeven, maar niemand vraagt om vergeving.” Fotograaf Lisa Bukreyeva in haar dagboek

Op 24 februari 2022 begon Rusland een grootscheepse invasie vanuit zuidelijke, oostelijke en noordelijke richting  met raketaanvallen in heel Oekraïne. De nog voortdurende oorlog heeft het dagelijks leven volledig overhoop gegooid en het leven van alle Oekraïners beïnvloed, kunstenaars, fotografen en journalisten inbegrepen.

De noodzaak om de oorlog in Oekraïne vast te leggen

De kunstenaars die nooit in conflictgebieden hadden gewerkt, veranderden in oorlogsfotografen. Zij voelden de noodzaak de verwoesting van hun geboortestad en de gewelddadige dood van hun medeburgers te documenteren.

Alsof de tijd stilstaat

Lisa Bukreyeva, een van de fotografen in de expositie ‘Oekraïne het pad naar vrijheid’ schrijft bij haar foto’s: “Toen de grootschalige Russische invasie begon veranderde de stroom van de tijd, ik realiseerde me dat ik de wisseling van dag niet meer onderscheidde. Alles versmolt tot een lang moment, en ik begon een dagboek bij te houden. Met tekst en beeld. Het hielp me de gebeurtenissen en mijn gevoelens te structureren.”

De expositie ‘Oekraïne het pad naar vrijheid’ is tot 7 januari 2024 te zien in het monument van kamp Vught. Oekraïners hebben op vertoon van identiteitsbewijs gratis toegang.

Foto bovenaan: © Jan van de Ven
Portretfoto: © Lisa Bukreyeva