‘Echte aandacht voor elkaar, dat is zo makkelijk nog niet’

7 januari 2022 – “Ik heb zelf vaak genoeg gemerkt dat als je uitdrukkelijk probeert aandacht voor iets of iemand op te brengen, dat vaak niet goed lukt.” De Denker des Vaderlands Paul van Tongeren over ‘werkelijk aandacht hebben voor anderen’.

Het dagblad Trouw heeft een vast ‘filosofisch elftal’ dat regelmatig door de krant geraadpleegd wordt rond een thema; steeds twee filosofen per aflevering.

Kortgeleden ging een aflevering over ‘echte aandacht voor elkaar’. De geraadpleegden in deze aflevering: de Denker des Vaderlands Paul van Tongeren en Gert-Jan van der Heiden, hoogleraar metafysica aan de Radboud Universiteit.

Beide denkers staan stil bij wat aandacht eigenlijk is en beiden vinden het een combinatie van activiteit én passiviteit.

Paul van Tongeren: “Ik heb zelf vaak genoeg gemerkt dat als je uitdrukkelijk probeert aandacht voor iets of iemand op te brengen, dat vaak niet goed lukt, omdat die activiteit op zichzelf niet genoeg is. Je moet op de een of andere manier ook geraakt worden; je aandacht moet getrokken worden. En door iets of iemand geraakt worden vereist juist passiviteit. Die combinatie van actieve gerichtheid en je laten raken maakt aandacht een spannend thema: het is een vorm van actieve passiviteit.”

Gert-Jan van der Heiden: “Aandacht is niet enkel naar iemand luisteren, maar iemand werkelijk proberen te begrijpen. Dat houdt ook in dat als iemand vertelt over iets wat je aanvankelijk niet interesseert, je toch de betekenisvolle kanten ervan probeert in te zien. Dat proberen is actief, en toch kan deze activiteit geen succes afdwingen. Daarvoor is inderdaad een bepaalde passiviteit nodig, al zou ik die eerder ‘ontvankelijkheid’ noemen. (…) Bij aandacht voor elkaar ontmoet je elkaar op het meest elementaire niveau van je mens-zijn; je ontmoet de ander niet in een bepaalde rol of functie, maar zoals die persoon in zijn kern is.”

Foto: Liza Summer (Pexels)