De ‘Koloniën van Weldadigheid’ nu werelderfgoed

26 juli 2021 – Unesco heeft de ‘Koloniën van Weldadigheid’ vandaag op de werelderfgoedlijst gezet. Je zou die koloniën misschien nog een merkwaardige vorm van barmhartigheid kunnen noemen, maar ondanks alle goede bedoelingen was het voor vele  bewoners óók een tranendal.

De door Unesco uitverkoren ‘Koloniën van Weldadigheid’ liggen in Drenthe. Ze zijn in 1818 gebouwd door de ‘Maatschappij van Weldadigheid’ om arme mensen uit de steden een beter bestaan te geven op het platteland. Ze kregen een stukje grond en wat vee om zelf mee te gaan boeren.
Er zijn nog zeven van die koloniën terug te vinden, maar alleen die in Frederiksoord, Veenhuizen, Wilhelminaoord (en in het Belgische Wortel) zijn op de werelderfgoedlijst gezet.

“De koloniën waren een sociaal experiment in armoedebestrijding. Ze kunnen voor de mensheid een teken van hoop zijn hoe er geprobeerd wordt de omstandigheden van armen en kwetsbaren te verbeteren”, reageerde de Drentse gedeputeerde Cees Bijl tegenover de NOS.

De NOS over de koloniën: “De koloniën waren een uniek initiatief in Europa en gelden als het begin van de Nederlandse verzorgingsstaat, omdat er voor het eerst op grote schaal vanuit de overheid werd geprobeerd het lot van de allerarmsten te verbeteren. Erg succesvol waren de koloniën evenwel niet: het was de bedoeling het project winstgevend te maken, maar er moest telkens geld bij.”

De NRC noemt de Koloniën van Weldadigheid een “lelijke geschiedenis”, omdat ze uiteindelijk een soort gevangenis werden.

“Zelden is er in de geschiedenis op zo’n merkwaardige wijze aan armoedebestrijding gedaan als twee eeuwen geleden in de Koloniën van Weldadigheid. (…) Ze gelden als voorbeeld van hoe optimistische idealen kunnen verkeren in hun tegendeel. Er is veel geleden in de koloniën. Er was onrust, criminaliteit, onvrijheid. Voor sommigen was het leven ‘een nachtmerrie’.”

De NRC laat ook Bob Veldman aan het woord. Hij is voorzitter van de stichting Weldadig Oord: “Ze liepen ver vooruit op de rest van Nederland. Lang voordat Willem Drees met z’n AOW kwam, hadden de bejaarden hier al een uitkerinkje. Dit was in feite de kiem van wat later de verzorgingsstaat zou worden.”

Naast de eerste koloniën kwamen er ook ‘onvrije’ koloniën, zoals Veenhuizen. Dat waren gevangenissen (‘gestichten’) waar alcoholisten, zwevers en criminelen werden opgenomen om te werken.

Foto: Flickr-archief: Koloniën van Weldadigheid. Bewoners poseren bij hun koloniewoning aan de M.A. van Naamen van Eemneslaan in Wilhelminaoord, foto omstreeks 1920-1940 (Maatschappij van Weldadigheid).