Literatuur als medicijn voor de ziel

28 juni 2024 – Op zoek naar een leesclub stuitte ik, per toeval, op de ‘Culturele Apotheek’. Ludieke titels als ‘Boeken op Recept’, ‘het Kinderboeken spreekuur en een ‘Dikke pil als medicijn’ trokken mijn aandacht. En zorgde ervoor dat ik me meteen heb aangesloten bij dit laagdrempelige initiatief dat literatuur en het alledaagse leven van mensen met elkaar verbindt.

Door: Ceciel Funnekotter

De initiatiefnemers van de Culturele Apotheek, Akke Visser en Marije Wilmink, begonnen in 2011 met het aanbieden van persoonlijke boekenconsulten, spreekuren, workshops en lezingen over de heilzame werking van literatuur. In 2018 startte de Culturele Apotheek ook met samenlees-sessies van een uur.

Tijdens de bijeenkomst worden hardop romanfragmenten, verhalen en gedichten gelezen. Onder leiding van een leesbegeleider gaan de deelnemers in gesprek over wat de teksten zoal bij hen oproepen. Iedereen kan aanschuiven; voorkennis of voorbereiding is niet nodig. En wat een feest van ontmoeting en leesplezier blijken die sessies te bieden!

Shared reading
De cultureel apothekers liepen meteen warm voor het concept van samenlezen toen ze op een congres Jane Davis hoorden spreken. Davis is directeur van The Reader, de organisatie die in Engeland een leesrevolutie op gang probeert te brengen met behulp van shared reading.

Akke Visser: ‘In nog geen 20 minuten vertelde Davis hoe je literatuur bij mensen kunt brengen, ook bij mensen die niet gewend zijn literatuur te lezen en mensen die enigszins kwetsbaar zijn. Ze vertelde wat dit samen lezen allemaal teweegbracht. Dit concept paste zó goed bij wat wij al deden. We volgden een uitgebreide training in Engeland en al vrij snel zijn we in Nederland met een aantal leesgroepen van start gegaan.”

Ontmoeting, uitwisseling en leesplezier
De kern van samenlezen is het bevorderen van leesplezier, van ontmoeting en van uitwisseling, geeft Marije Wilmink aan. “Samenlezen draait om het samen genieten van verhalen. En dan gaat het zowel om de literaire verhalen in de vorm van gedichten en proza die we lezen, als om de persoonlijke verhalen die mensen aan de hand daarvan met elkaar delen tijdens de samenlees-sessies. Door samen te lezen verandert literatuur van ‘iets elitairs’ in iets wat voor iedereen waardevol kan zijn. Verhalen zijn voor iedereen belangrijk en kunnen bij iedereen iets teweegbrengen.”

Verbinding
“Iedereen kan literatuur lezen,” vervolgt Akke Visser, “afhankelijk van de vorm waarin je dat aanbiedt. Het samenlezen-effect blijkt laagdrempelig, verbindend en activerend. Het bijzondere aan samenlezen is dat je samen hardop leest en bespreekt wat jou in een tekst raakt, wat een romanfragment, verhaal of gedicht bij jou oproept.”

En inderdaad, meteen de eerste keer dat ik, online, mee doe aan het samenlezen, ervaar ik een toegankelijke sfeer: ontspannen, laagdrempelig, gezellig. Het is – anders dan bij een boekenclub waar je eerst zelf in je eentje een heel boek moet lezen – een plek waar je gewoon kan aanschuiven, koffiedrinken, lezen.”

 Mooi in eenvoud
“Het samenlees-concept is mooi in zijn eenvoud. Je hebt niet meer nodig dan een tafel, een groep mensen, een aantal teksten,” aldus Akke. “En een goede gespreksleider. Die is cruciaal. Hij of zij stimuleert het persoonlijke gesprek en zorgt ervoor dat de concentratie op de tekst blijft liggen.”

Stilstaan bij woorden en elkaar
Visser en Wilmink trainen de gespreksleiders hoe zij mensen kunnen uitnodigen om hun herinneringen of gedachten naar aanleiding van een tekst te delen. Door bijvoorbeeld open vragen te stellen, oogcontact te maken of te stimuleren om nog wat langer stil te staan bij bepaalde woorden of zinnen uit de tekst.

‘Gespreksleiders faciliteren de gesprekken, waarbij deelnemers diepgaande onderwerpen aansnijden, zoals liefde, verlies, natuur en herinneringen.’

Zo scheppen de begeleiders ruimte voor ieders perspectief, voor verschillende manieren om naar iets te kijken en om emoties te laten bestaan. Van meet af aan werkte het. “Mensen die voor het eerst meedoen zijn bijna altijd heel enthousiast en willen er graag mee doorgaan.”

Inmiddels zijn er meer dan 70 samenleesgroepen in het Nederland, zowel online als offline. En er zijn in de loop van de jaren honderden romanfragmenten, gedichten en korte verhalen gelezen in deze groepen. De fragmenten worden zorgvuldig uitgezocht. We letten er sterk op dat er breed geselecteerd wordt uit de waaier van wereldliteratuur, genderdiversiteit, leeftijdscategorieën en leefwerelden.

‘Het gaat niet alleen om genieten van literatuur, maar ook om elkaar te ontmoeten en écht goede gesprekken voeren.’

In bijna 14 jaar tijd is de Culturele Apotheek uitgegroeid tot een volwassen boom met vele nieuwe loten. Waarin jong en oud iets moois kan vinden, alleen of samen. “Tevoren hadden we niet kunnen vermoeden dat er zoveel verbondenheid en vriendschap zou ontstaan. Deelnemers aan de samenleesgroepen bouwen sterke banden op met elkaar. Ze delen niet alleen literaire ervaringen, maar ook persoonlijke verhalen en emoties.” En zo geven deelnemers in de samenleesbijeenkomsten bewust, met elkaar, betekenis en zin aan het leven.

Nieuwsgierig hoe het samenlezen verloopt?
Lees de impressie van een deelnemer van de Culturele Apotheek Samenleesgroep.

Foto’s: © Culturele Apotheek