Compassie voor beginners

door Charles van Leeuwen

De Tibetaan Thupten Jinpa was bijna dertig jaar lang de vaste vertaler van de Dalai Lama. Hij put voor dit boek dan ook rijkelijk uit de leer van Zijn Heiligheid en verwijst naar Amerikaanse compassietrainingen die in deze school zijn opgezet.

De Dalai Lama gaat ervan uit dat fundamentele menselijke waarden als compassie, liefde, vriendelijkheid, vergeving en verantwoordelijkheidsgevoel in wezen onafhankelijk zijn van een geloofsovertuiging, al zullen ze meestal wel worden aangeleerd binnen een bepaalde religieuze traditie. ‘Het zijn universele waarden die hun grondslag hebben in de menselijke natuur… Vandaar ook dat compassie, gedefinieerd als een gevoel van zorgzaamheid voor het welzijn van anderen, de belofte inhoudt van een gezamenlijke ethiek, zonder dat daarbij een beroep hoeft te worden gedaan op bepaalde godsdienstige of metafysische overtuigingen.’

Compassiespieren

Het boek bestaat uit drie delen. Een eerste deel gaat in op de betekenis van compassie, in de woorden van de Dalai Lama ‘het beste bewaarde geheim van geluk’. Het middendeel bevat systematische oefeningen, waarbij het interessant is te zien dat Jinpa spreekt van ‘compassiespieren’. Zozeer komt het aan op trainen, langdurig trainen van de blik, van het geduld, van het gevoel, van de houding van compassie. Het derde deel van het boek gaat over compassie als levenshouding. Dat laatste deel vond ik persoonlijk het interessantst. Misschien ook omdat dit voor een westerse lezer het meest herkenbare deel van het boek is. Jinpa spreekt onder meer over compassie als uitgangspunt in onderwijs en opvoeding, op de werkvloer, in de gezondheidszorg, in de economie. Het is duidelijk dat er veel in ons onderwijs zal moeten veranderen als je kinderen van jongs af aan met compassie vertrouwd wilt maken. Het vraagt een andere benadering van conflictoplossingen, van orde houden, van creativiteit stimuleren en kennis overdragen… De voorbeelden die Compassie voor beginners geeft, stemmen zeker tot nadenken. En het idee van een ‘zorgzame werkplek’ blijft je na het lezen van dit boek ook bij. Vooral als een vraag: Zit er niet heel veel pijn in de gewone  werkprocessen? In welke werkomgeving kom je eigenlijk toe aan zowel het delen van die pijn als het helen ervan?

Zes perfecties

Een eyeopener vond ik het hoofdstuk over het ideaal van de bodhisattva – iemand die voor een levenshouding van universele compassie heeft gekozen. Het gaat in op de betekenis van ‘generositeit, ethisch handelen, geduld, vreugdevolle ijver, concentratie en wijsheid’, zoals de zes ‘perfecties’ van het boeddhisme heten. Geven heeft bijvoorbeeld in de klassieke boeddhistische traditie heel andere connotaties dan in de westerse. ‘Er zijn drie vormen van geven: het schenken van materiële benodigdheden, het schenken van vrijheid van angst (mensen het gevoel geven dat ze veilig zijn) en het schenken van geestelijke bijstand.’ In het Westen vergeten we die tweede vorm vaak! De vreugdevolle ijver komt voort uit een diep, geharnast besef van je motivatie. Wat geduld is, weten we in het westen denk ik wel heel goed: maar we oefenen ons er weinig in.

Zien, voelen en handelen

Compassie is in de traditie van de Dali Lama een weg ‘van een gevoel naar een totaal andere manier van zijn’. Dat wordt uit dit boek duidelijk. Het aanleren van compassie is in de ogen van Jinpi zoiets als het leren autorijden: je moet heel goed kijken, soepel leren schakelen en de veiligheid altijd in gedachten houden. Als je lang genoeg oefent, wordt het een automatisme, al zal dat je nooit ontslaan van het goed blijven kijken en aanvoelen. Interessant is, dat het ook bij het inoefenen van de boeddhistische levenshouding van compassie kennelijk gaat om de drieslag ‘zien, voelen en handelen’, zoals we die eveneens uitdrukken in uit het motto van de Beweging van Barmhartigheid.

Foto: James-wainscoat (unsplash)