Dit kan ook een goede tijd zijn

door Ron van Es

Het boek is de reis van Roek als hij out of the blue hoort dat hij acute leukemie heeft. Geen verslag – het is een reis met alle ups en downs, met de inzichten die zo’n reis nu eenmaal geven, met de schaduwen op de muur die meereizen, met de momenten van besef dat we als mens zo waanzinnig kwetsbaar zijn, overgeleverd ook aan ziekenhuizen, medici, verpleegkundigen en medicijnen waarvan we daarvoor nooit  hadden gehoord.

Het getuigt van grote moed zijn reis te beschrijven met zichzelf als middelpunt – het maakt dat ik voelbaar en bijna tastbaar naast hem kan staan, mee kan kijken, de teleurstellingen zo kan begrijpen en ook het verdriet kan voelen.

De reis
Na bloedonderzoek hoort Roek Lips via een telefoontje dat het foute boel is. ‘We kennen elkaar niet en dat maakt het nu extra lastig om contact te leggen.’ De beller stelt zich voor als vervangende dokter. ‘Het spijt me u dit bericht te moeten doorgeven, maar het is niet goed. U hebt de meest ernstige vorm en er is geen andere conclusie van de beenmergpunctie mogelijk dan AML, acute myeloïde leukemie.’

‘Zodra ik de telefoon heb neergelegd voel ik hoe van alles in mijn lichaam zich heeft samengetrokken, hoewel ik door de ogen van een buitenstaander uiterlijk kalm lijk en mijn handelingen beheerst zijn. Ik loop in een roes naar beneden. Ik weet het nu. Zij niet.’

Zij is zijn vrouw Mientje die deze onverwachte reis mee gaat maken. Aan het eind van het boek schrijft Roek in zijn dankwoord: ‘En ten slotte Mientje, die een groter aandeel heeft in dit boek dan zij zelf vermoedt.’

De reis is de kamer in het ziekenhuis – in volkomen isolement – omdat de weerstand door medicatie naar bijna nul wordt gebracht. ‘De behandeling zal loodzwaar zijn.’

Ik heb zelf van dichtbij mijn zwager gezien die een dergelijke behandeling kreeg in een geïsoleerde kamer en weet van hem hoe eenzaam en afgesloten je van de wereld bent. Nodig, in de hoop op het aanslaan van de medicijnen, maar alleen, bang, kwetsbaar, en eenzaam. 

Als Roek tegenover de arts zit die hem de loodzware reis voorspelt: ‘Nog één vraag’, zeg ik. ‘Ik ben op dit moment in goede conditie. Stel dat we niet gaan behandelen, wat is dan het perspectief? Rob kijkt me doordringend aan en zegt: ‘Dan ben je er over een paar weken niet meer.’

De reis betekent maanden in isolatie die onderbroken mag worden met tussenpozen om thuis bij te komen. Thuis, dat dan net als het ziekenhuis een vreemde plek gaat worden.

Dankbaarheid
Roek Lips is bij het grote publiek bekend om de vele films die hij maakt, met interviews, van mensen die je als ‘leider’ zou kunnen betitelen. Leider in hun bedrijf, organisatie, departement, stad of dorp. Hij is die films gaan maken na een carrière bij de publieke omroep en nadat er een catharsis in zijn leven plaatsvond, de verdrinkingsdood van zijn zoon Job. Het maakt de films en interviews indringend.

Terzijde neemt hij de lezer mee naar enkele van die opnamen van voor zijn eigen reis in dit boek. Een film die hem veel heeft gedaan en die hij niet voor niets nu ook weer aanhaalt, is de film en het interview met Paul de Blot. Paul is al behoorlijk op leeftijd, een zeer wijs mens, is ten tijde van de opname nog hoogleraar aan Nyenrode Business Universiteit Instituut en heeft boeken geschreven over spiritualiteit en business.

Hij ontmoet Paul als mantelzorger in het huis van iemand die stervende is. Voordat Roek de opnameknop kan indrukken van zijn camera: ‘vraagt hij me: ‘Ben je een gelukkig mens?’ Ik zwijg en denk na. ‘Voor mij is de kern dankbaarheid’, zegt hij zonder mijn antwoord af te wachten. (…) Ook voor de moeilijke dingen. Je hebt het leven niet voor niets gekregen. En wat is dan je antwoord? Dankbaarheid. Op de dieptepunten van mijn leven heb ik dat geleerd. Wat hij zegt, raakt me. Ik schrik wanneer hij dwingend vraagt: ‘En jij?’

Die dankbaarheid staat gedurende de reis die Roek beschrijft behoorlijk onder druk. Logisch. En als lezer denk je steeds: hoe zou ik zijn, hoe zou ik reageren? Het is de beklemming die een rups heeft als hij zich langzaam ontpopt tot een ander leven. Niet voor niets een beeldend thema in dit boek waar de delen van de reis worden gezien als de stadia van een rups en waar die beschrijving steeds wordt weergegeven aan de hand van teksten van ene prof. dr. A Portmann: ‘De pop is eerst nog zacht en kwetsbaar: niet aanraken dus!’

Onderweg
Ik heb veel gevouwen pagina’s in het boek. Opmerkelijke uitspraken, zinnige inzichten, terugblikken, die bij Roek nu vol op hun plaats vallen. ‘Wat is eenzaamheid? De kunst van het leven is leren omgaan met polariteiten ervan. Illusie van de maakbaarheid versus een buiging maken voor alles wat er is; lijden versus geluk.’

Los van de medische reis die zeer indringend beschreven wordt, is daar dus ook de weerslag die het allemaal heeft op het leven en geluk van Roek. Maar ook op het samen-zijn met Mientje. Ook daarin durft hij kwetsbaar te zijn naar de lezer. ‘Kun jij nog aan iets anders denken?’ vroeg ik gisteravond voordat we gingen slapen aan Mientje. ‘Nauwelijks’, zei ze. ‘Het is altijd wel ergens aanwezig.’ Daarna hebben we het licht uitgedaan.’

Het onderweg zijn is voor Roek niet de gelatenheid van het afwachten, of het hard vechten om te blijven leven. Het wordt duidelijk in de passage in het boek als hij stuit op het Duitse woord ‘Gelassenheit’, dat veel meer in beweging brengt dan negatieve berusting. ‘Gelatenheid is allesbehalve een negatieve eigenschap, besluit ik. Het is een oproep om ons te bevrijden van verlangens en begeerten. De definitie van gelatenheid kan zijn: de kunst om het leven te aanvaarden met alles wat er is, om zo de innerlijke vrede, vrijheid en rust te bereiken. Oftewel: gelatenheid is de diepe ervaring die je bereikt bij volledige overgave.’

Thuiskomen
‘Hoe gaat het met je?’
‘Volgens mij wel goed’, zeg ik, ‘en ik hoop dat jij dat als dokter nu ook tegen me gaat zeggen.’
Ze draait het computerscherm naar me toe. ‘Kijk maar’, zegt ze terwijl ze met haar pen een vakje in de spreadsheet aanwijst.

‘Als ik mijn denken stopzet, zonder weemoed, angst en zorgen voor de toekomst, kan ik meer in verbinding staan met de oeroude wijsheid die de ruimte krijgt om in mij te spreken en de bedoeling van mijn eigen lot aan mij zal openbaren. Al het andere is – daar ben ik inmiddels wel van overtuigd – slechts een schijnbestaan. Vinden betekent vrij en ontvankelijk te zijn voor de essentie van het bestaan. Vinden betekent niet bang zijn voor de stilte en openstaan voor het mysterie van het leven.’

Wie eenmaal een dergelijke gebeurtenis door een binoculaire loupe heeft waargenomen zal de verguisde larve voor altijd blijven zien als een getuigenis van de vreemdheid en verborgenheid van de levensprocessen en als het voorbeeld van een van de grootste gedaanteveranderingen die wij bij dieren kunnen waarnemen. – prof. dr. A. Portmann (Het dier en zijn verschijning, 1961)

Foto bovenaan: Rups, pop, vlinder ©Agro & Chemie