BOEKRECENSIE
Bevlogen pleidooi voor een menselijker, rechtvaardiger en duurzamere wereld
6 oktober 2023 – Om de vele crises waarmee we vandaag de dag geconfronteerd worden het hoofd te kunnen bieden, moeten we nú radicaal investeren in de toekomst. In zijn nieuwste boek ‘De perfecte storm’ gaat hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans op zoek naar een nieuwe balans.
door Christien Roovers
In vier hoofdstukken (Lucht – In de perfecte storm, Aarde – Loskomen uit de polderklei, Water – Bewegen naar nieuw bewustzijn en Vuur – Ken en benut je veranderkracht) gaat denker en doener Jan Rotmans in op de crises waarmee we in Nederland en wereldwijd geconfronteerd worden. En schetst hij de problemen en ontwikkelingen in leiderschap en economie.
“We moeten stoppen met uitstellen, we moeten eerlijk zijn en we moeten een integraal plan maken voor een betere toekomst”
In sneltreinvaart benoemt Rotmans de vele problemen. Denk aan Covid-19, de Oekraïne-oorlog, grondstoftekorten, energiearmoede, sociale armoede, economische recessie, voedseltekorten, klimaatverandering en meer. Rotmans laat zien dat veel van deze problemen hun oorsprong vinden in systemische crises op het gebied van landbouw, energie, grondstoffen en klimaat.
Hij roept op tot radicale veranderingen en benadrukt dat eerlijkheid vanuit de politiek de eerste stap is. “Het vergt moed en vastberadenheid om de noodzakelijke maar lang uitgestelde radicale keuzes te maken. Deze keuzes zullen kosten met zich meebrengen, maar de opbrengst zal lonen.”
Systeemverandering
Rotmans stormachtig betoog weerspiegelt de werkelijkheid waarin we zitten. Veel van de huidige problemen zijn niet snel op te lossen, omdat ze een andere manier van denken en doen vragen. Ze raken meerdere beleidsterreinen tegelijkertijd. Polderpolitiek zoals we die in Nederland kennen, is daarvoor ongeschikt, betoogt de hoogleraar transitiekunde.
Alles hangt met alles samen, je zou er moedeloos van worden. Ook Rotmans ligt er weleens wakker van: “dan denk ik: zien we het nu echt niet? Want we zijn laat, zo niet te laat.” Maar Rotmans is en blijft een ras optimist, die gezien zijn staat van dienst, altijd probeert tot concrete oplossingen te komen.
Hogesnelheidstrein
Wie dacht, zoals ik, dit boekje met effectief 100 pagina’s, wel in een avondje uit te lezen, vergist zich. De pagina’s staan bomvol informatie, achtergronden en manieren om de huidige crises te kunnen keren. ‘De perfecte storm’ is geschreven in toegankelijke taal en leest als een trein. Maar wel een hoge snelheidstrein, die ik regelmatig even heb stopgezet om de veelheid aan informatie en de omvang van de problemen te kunnen bevatten.
Cijfers en statistieken
De onderzoeker Rotmans draagt vele cijfers en statistieken aan, zoals de constatering dat maar 7% van de wereldeconomie circulair is. En maakt gebruik van pakkende vergelijkingen als ‘een jaar lang 2x per week geen vlees eten bespaart grosso modo net zoveel als een jaar lang geen auto rijden.’ En ‘de kledingindustrie is ongelofelijk vervuilend en stoot net zoveel CO2 uit als scheepvaart en luchtvaart samen.’
Een bekende manier om mensen te overtuigen, en effectief… de wervelstorm aan schokkende feiten en cijfers komt daardoor hard binnen. ‘Ja, het klopt, we zitten in een ongekende storm, waarvan het einde nog niet in zicht is’, voel ik. Om moedeloos van te worden… maar daarin schuilt juist de hoop, aldus Rotmans, “crises zijn namelijk vaak een ‘blessing in diguise’, want we blijken ze nodig te hebben om echt te kunnen veranderen.”
“We moeten het samen doen met de natuur, anders zijn we verloren.”
Het veelkoppige monster waar we nu mee worstelen is deels een gevolg van decennialang falend beleid. Je moet ze bij de wortel aanpakken en onorthodoxe maatregelen nemen, stelt Rotmans. Stoere taal, zoals een Rotterdammer betaamt, maar het snijdt hout. Het roer moet op vele vlakken om, dat is wat zijn betoog me luid en duidelijk maakt. ‘
Morele crisis
De laatste twee hoofdstukken zijn wat rommelig of wellicht meer zoekende. We zitten ook in een moréle crisis, ervaart Rotmans, we moeten het veel meer hebben over vragen als: in wat voor samenleving willen we nou eigenlijk leven? Wat verbindt ons? en Wat zijn onze gemeenschappelijke waarden en belangen? Onze maatschappij is nu gericht op macht, geld, status en economische groei als doel op zich. Terwijl wat mensen echt belangrijk vinden eerder gaat over verbinding, betekenis en relaties.
Persoonlijke transitie
Daarbij gaat hij onder andere in op burgerparticipatie. En op generatieve groei, die niet ten koste gaat van de natuur, maar deze juist versterkt, en op duurzaamheid op een persoonlijke doorleefd niveau. Daarbij zoekt Rotmans naar een nieuw soort spiritualiteit of bewustzijn. “Als je meer in balans bent en je verbonden voelt met het grotere geheel en met een universele kracht, zorg je automatisch beter voor de plek waar je leeft en dus voor de planeet, daar geloof ik steeds meer in. Ik pleit voor hoofd en hart, een spiritualiteit die tot actie leidt, die kwetsbaarheid, geaardheid en verbinding met de natuur in zich heeft.” Een mooi thema om in een volgend boek uit te werken, lijkt me.
“Om deze crises het hoofd te bieden zijn we allemaal van waarde. Er gebeurt al zoveel in Nederland en daarbuiten. Sluit je aan bij bestaande initiatieven. Want wij allen, jij en ik, zijn het systeem, en samen kunnen we de storm keren.”
Boek
De perfecte storm,
Op zoek naar een nieuwe balans
Paperback, 112 pagina’s
ISBN 9789044548587
Uitgeverij de Geus, 2023
Ook verkrijgbaar als e-book en luisterboek.
Jan Rotmans
Foto:© Gaby Jongenelen
Prof. Dr. Ir. Jan Rotmans (Rotterdam, 1961) is hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid aan de Erasmus Universiteit, en een internationale autoriteit op dat gebied en publiceerde honderden wetenschappelijke artikelen en tientallen boeken. Hij is oprichter van ICIS, Drift, Urgenda (met Marjan Minnesma) en Nederland Kantelt.
Meer informatie:
Foto: Milena Mulders
SCP
Geachte hr. Rotmans,
hoe is het toch mogelijk dat we in deze situatie die u beschrijft in ‘PERFECTE STORM’ terecht zijn gekomen?.
De eerste grondwet van Nederland 1798, artikel 6, heeft als inhoud De Gulden Regel. Schijnbaar is dat nooit tot de burger doorgedrongen. Omdat de Regel nooit iets van de krachtige inhoud is verloren is het nog niet te laat. We kunnen alsnog een Weltethos tot stand brengen, gebouwd op De Gulden Regel. Wilt u daaraan gaan werken?